Wszystko zaczęło się od… zakładu. Po każdym treningu Bohemiansu Praga Antonín Panenka zostawał z bramkarzem swojego klubu i trenował z nim rzuty karne. Ba, to nie był trening, to była rywalizacja na całego. Zakładali się o piwo, czekoladę lub pieniądze. Kto kogo przechytrzy w czasie wykonywania „jedenastek”? Z reguły górą w tych starciach był Panenka. To wtedy opanował do perfekcji technikę strzału z rzutu karnego, którym w 1976 roku zaskoczył nie tylko słynnego niemieckiego bramkarza Seppa Maiera, ale całą Europę. A w Polsce czeski piłkarz znalazł skutecznego naśladowcę. Był nim Włodzimierz Mazur.

Dziennikarstwo to pasja, wiedza, rzetelność, odwaga i uczciwość. Także w stosunku do samego siebie. Te wszystkie cechy miał Leszek Jarosz: historyk sportu (a w szczególności piłki nożnej), dziennikarz TVP Sport i autor monumentalnego dzieła „Historia Mundiali”,  w którym w nowatorski sposób opisał fenomen najważniejszej imprezy piłkarskiej na świecie. Leszek Jarosz zmarł 24 lutego w wieku 56 lat. 

Jak spadać to z wysokiego konia. Chyba tylko taką maksymą kierował się Jerzy Engel rozpoczynając pracę selekcjonera od meczów z gigantami. Biało-czerwoni, szykujący się do eliminacji mistrzostw świata 2002, ostatni rok XX wieku przywitali spotkaniami z Hiszpanią i Francją.  Nie dość, że grali z dwoma potęgami, to jeszcze terminy były wyjątkowo niekorzystne. Wynik styczniowego starcia z drużyną z Półwyspu Iberyjskiego łatwo przewidzieć. W Kartagenie skończyło się gładkim 0:3, ale to przecież rywale byli w trakcie sezonu, a nasi dopiero „ładowali akumulatory”. Tym bardziej, że Engel sprawdził aż ośmiu piłkarzy z polskiej ekstraklasy. 23 lutego na Stade de France miało być inaczej. Termin wciąż nie specjalnie korzystny, rywal jeszcze trudniejszy (Francuzi byli wówczas mistrzami świata), ale nasza drużyna znacznie silniejsza personalnie, a i Engel mądrzejszy o doświadczenia z reprezentacyjnego debiutu.  

- Dzień dobry. Przed chwilą zjadłem obiad i nie mam już żadnych planów - tak Krzysztof Baran (na zdjęciu w środku) rozpoczął wywiad z dziennikarzem TVP Sport Sebastianem Piątkowskim. Były reprezentant Polski żyje niemal w kompletnym zapomnieniu. Niewielu pamięta o bohaterze z legendarnego stadionu Centenario w Montevideo. A przecież 16 lutego 1986 roku odbył się mecz, który dla błyskotliwego napastnika powinien być punktem zwrotnym, przełomem i trampoliną do lepszego klubu oraz wielkiej kariery. Ale nie był. Krzysztof Baran został „jedniodniowym milionerem”. Mógł być kadrowiczem na lata, a został na chwilę. Taką, która wystarczyła, by 38 lat temu strzelić dwa gole Urugwajowi.

Propozycja była kusząca. Kto nie chciałby polecieć do Meksyku w środku polskiej zimy? I to jeszcze na rok przed mundialem, który miał odbyć się właśnie w Kraju Azteków. Na dodatek gościnni gospodarze gwaratanowali solidny zastrzyk gotówki dla PZPN za przylot trzeciej drużyny świata. Tak, tak. Właśnie w tej roli kadra Antoniego Piechniczka była witana w kraju organizatora zbliżającego się mundialu. Ale tournée biało-czerwonych rozpoczęło się jak z sennego koszmaru. 5 lutego 1985 roku nasi piłkarze przegrali z Meksykiem 0:5. Klęska w Queretaro była tym bardziej przykra, że można jej było uniknąć. Okoliczności tej porażki, a później jej tłumaczenia przeszły do historii. Ale po kolei.  

Był kolorowym ptakiem polskiego futbolu. Podkreślał to nie tylko zachowaniem, ale także ubiorem. Do legendy przeszły jego dowcipy i żarty, które nagminnie robił kolegom oraz… przełożonym. Rozpuścił na przykład plotkę, że buduje sobie willę w Zakopanem, choć nie było w tym prawdy. W trakcie kariery często brał udział w mocno zakrapianych imprezach. Nie wypierał się również, że grał w ustawianych meczach. To był jednak tylko dodatek do tego, co kochał najbardziej. 21 stycznia to rocznica urodzin znakomitego bramkarza, nieżyjącego już niestety, Zygmunta Kukli.

W reprezentacji Kazimierza Górskiego uchodził za największego melomana. Nie było zagranicznego wyjazdu, z którego nie przywiózłby pokaźnej kolekcji winyli. Antoni Szymanowski (13 stycznia obchodzi urodziny) był jednak nie tylko nałogowym zbieraczem płyt. W swojej kolekcji ma także dwa medale olimpijskie i krążek mistrzostw świata. A tych reprezentacyjnych trofeów mogło być jeszcze więcej.

Jego kariera rozpoczęła się z imponującym rozmachem. Niestety, równie szybko się skończyła. Wigilia Bożego Narodzenia to dzień urodzin Jerzego Kraski – jednego z najbardziej pechowych polskich piłkarzy.

To jedna z tych osób, którym sukcesy z pewnością nie zawróciły w głowie. Z reprezentacjami juniorskimi zdobył przecież dwa medale mistrzostw Europy, w tym ten z najcenniejszego kruszcu. A wśród jego wychowanków jest wiele późniejszych gwiazd polskiego futbolu. On jednak pozostał skromny, uśmiechnięty, życzliwy. Po prostu normalny. Wciąż zachowuje pogodę ducha i optymizm, choć od lat zmaga się z poważną chorobą oczu. 11 grudnia Michał Globisz kończy 77 lat. Oto dziesięć najważniejszych rzeczy jakie warto wiedzieć o tym wspaniałym człowieku i trenerze. 

Na mundialu w Hiszpanii miał podobną rolę do tej, jaką wcześniej w reprezentacji odgrywał Kazimierz Deyna. Technika, ostatnie podanie, kierowanie grą, strzały z dystansu – to były atuty nie tylko „Kaki”, ale także Janusza Kupcewicza. 9 grudnia przypada 68. rocznica urodzin tego znakomitego piłkarza. 

Trzej królowie pochodzili z Polski. Nie nazywali się wprawdzie Kasper, Melchior i Baltazar, ale Kazimierz Deyna, Andrzej Szarmach i Andrzej Juskowiak (na zdjęciu). Trzy medale olimpijskiego turnieju piłkarskiego i trzej biało-czerwoni królowie strzelców. 3 listopada urodziny obchodzi ostatni z nich.

60 tysięcy ludzi przyszło głównie dla niego. W ostatnią niedzielę października 1976 roku Stadion Dziesięciolecia w Warszawie miał tylko jednego bohatera. Po ponad trzech latach Włodzimierz Lubański wrócił do reprezentacji Polski.

Są pracowici i wytrwali. Przeszkody tylko pobudzają ich do działania. Pracę traktują jako realizację swoich ambicji. Lubią piąć się po szczeblach kariery i przewodzić innym. Władza jest jedną z tych rzeczy, bez których nie mogą żyć. Takie są podobno cechy ludzi spod znaku Skorpiona, a 23 października urodzili się Kazimierz Deyna (na zdjęciu z prawej) i Adam Nawałka. Dwaj liderzy i przywódcy reprezentacji Polski. Tylko w innych rolach, w innych czasach i na innym szczeblu kariery. Deyna był szefem na boisku, Nawałka został nim na trenerskiej ławce.

Mecz-pomnik. Nie wszystkie pomniki z czasów PRL-u przetrwały próbę czasu, ale ten ma się doskonale. I tak już zapewne zostanie. To, co wydarzyło się 50 lat temu - 17 października 1973 roku na stadionie Wembley, jedni rozpatrywali w kategoriach cudu, inni najwięcej mówili o niesamowitym polskim szczęściu, a jeszcze inni widzieli w tym potwierdzenie przemyślanej pracy sztabu Kazimierza Górskiego z grupą wyjątkowo utalentowanych piłkarzy. Pracy, która doprowadziła biało-czerwonych do medalu mistrzostw świata i dwóch krążków igrzysk olimpijskich. A może remis z Anglią na Wembley był kulminacją wszystkich tych czynników? Zapraszamy na podróż w czasie. Nasz wehikuł cofamy dokładnie o pół wieku. 

O takich piłkarzach mówi się „na wieki wieków talent”. Piotr Skrobowski „lekko, łatwo i przyjemnie” wszedł w wielki świat. Kariera sympatycznego blondyna z Krakowa rozpoczęła się modelowo. W juniorskich reprezentacjach Polski rozegrał prawie 80 spotkań. Z mistrzostw Europy do lat 18 przywiózł srebrny medal (1980) oraz nagrodę dla najlepszego obrońcy turnieju. Równie szybko trafił do pierwszej reprezentacji Polski. Wróżono mu wspaniałą przyszłość, ale na przeszkodzie stanęły kontuzje. Nawet na mundial w Hiszpanii (1982) pojechał ze złamaną kością strzałkową i cały turniej obejrzał z trybun. Do kraju wrócił z medalem, ale także z ogromnym niedosytem. To głównie z powodu urazów nie zrobił kariery na miarę wielkiego talentu. A w wieku zaledwie 23 lat pożegnał się z reprezentacją.

Na jego przylot czekał na Okęciu tłum dziennikarzy, fotoreporterów i kibiców. Kilka miesięcy wcześniej na tym samym lotnisku lądowała słynna szwedzka grupa ABBA. Teraz oczekiwany gość nie był gwiazdą muzyki pop. Był kimś znacznie ważniejszym – zbawcą polskiej piłki. Takie nastroje wzbudzał w sierpniu 1976 roku nowy selekcjoner Jacek Gmoch.

Taki dzień się zdarza raz – śpiewała przed laty Zdzisława Sośnicka. Ta piosenka towarzyszła polskim piłkarzom w czasie igrzysk olimpijskich w Monachium gdzie drużyna Kazimierza Górskiego zdobyła złoty medal. To właśnie dzień finałowego zwycięstwa nad Węgrami (2:1), czyli 10 września ogłoszono w naszym kraju Dniem Piłkarza. Ale tak naprawdę tym dniem powinien być… 11 października. Właśnie tego dnia biało-czerwoni rozegrali cztery zwycięskie mecze o punkty, które przeszły do historii polskiego futbolu. Wszystkie rozegraliśmy na własnym boisku i we wszystkich zdobyliśmy po dwa gole. Przypomnijmy tę „biało-czerwoną” kumulację czterech pamiętnych spotkań rozegranych 11 października. 

To miał być „kolejny dzień w biurze”. 8 października 1966 roku na ligowy mecz z ŁKS-em przyjechał do Łodzi Górnik Zabrze. W drużynie gospodarzy zagrali: Marian Wilczyński, Paweł Kowalski, Bolesław Szadkowski, Sławomir Sarna, Zygmunt Gutowski, Stefan Szefer (na zdjęciu stoją od lewej), Jerzy Nowak, Jerzy Sadek, KAZIMIERZ DEYNA, Jacek Kowarski i Piotr Suski (w pierwszym rzędzie od lewej). Wydawało się, że to jedno z tych spotkań, o których zapomina się równo z ostatnim gwizdkiem sędziego. Bezbramkowy remis był sukcesem gospodarzy, bo pełna gwiazd drużyna ze Śląska pewnie kroczyła po ósmy tytuł mistrza Polski, a piąty z rzędu.

W młodości chciał zostać… tancerzem. Brał nawet udział w zajęciach zespołu folklorystycznego w rodzinnym Gdańsku. Ostatecznie wybrał „taniec” z rywalami na boisku. I w imieniu wielu polskich kibiców możemy powiedzieć: to była świetna decyzja.

Na boisku uwijały się gwiazdy światowego futbolu na czele z Michelem Platinim, Paolo Rossim, czy Zbigniewem Bońkiem, ale całe show i tak skradł niepozorny człowiek siedzący na trybunach. Niepozorny tylko z wyglądu, bo już wtedy był legendą „Solidarności” i symbolem walki z komunizmem. 28 września 1983 roku Lech Wałęsa przyszedł na stadion Lechii Gdańsk, która grała z Juventusem Turyn w Pucharze Zdobywców Pucharów. I jak na bohatera przystało został entuzjastycznie przywitany przez ludzi siedzących na trybunach. Wielu z nich zaczęło skandować zakazane wówczas przez PRL-owską propagandę słowo: „Solidarność”.

Do Montrealu jechaliśmy po złoto. Drużyna Kazimierza Górskiego była uważana za faworyta turnieju olimpijskiego. Nie mogło być inaczej, jeśli w kadrze znaleźli się praktycznie wszyscy zawodnicy (z wyjątkiem Adama Musiała i Roberta Gadochy), którzy zachwycili świat dwa lata wcześniej na mundialu w Republice Federalnej Niemiec. Jeśli wtedy Polacy pokonali Argentynę, Włochy czy Brazylię, to teraz nie poradzą sobie z grupowymi rywalami pokroju Kuby czy Iranu? Drużyna Kazimierza Górskiego nie musiała nawet grać w eliminacjach i do Kanady przyjechała bronić złota z monachijskich igrzysk (1972).

Po meczu nie było wielkiej fety. Piłkarze szybko zeszli do szatni, a później pojechali do hotelu. Na puchar i medale musieli jeszcze zaczekać. 6 lipca 1974 roku biało-czerwoni zostali trzecią drużyną świata, ale trofea odebrali dopiero dzień później. Wieczorem w ekskluzywnym monachijskim hotelu Hilton odbył się uroczysty bankiet kończący niemiecki mundial. To na nim po raz pierwszy spotkali się piłkarze uważani wtedy za najlepszych na świecie.

Miał niezwykły talent do strzelania ważnych goli. Był idealnym piłkarzem na trudne mecze. A takich nie brakowało także w reprezentacji. Zdobył w niej trzynaście bramek, ale wszystkie w starciach o punkty. To przecież on rozwiązał worek z golami na mundialu w Hiszpanii (1982). Na kolejnych mistrzostwach świata jego trafienie było równie istotne. A może nawet ważniejsze od tego sprzed czterech lat. Gol Włodzimierza Smolarka dał nam bowiem ciężko wywalczone zwycięstwo nad Portugalią, utorował drogę do fazy pucharowej i był jedynym polskim trafieniem w całym turnieju.

Pogadanka ekonomisty na zgrupowaniu piłkarskiej reprezentacji Polski? Teraz taka sytuacja wydaje się niedorzeczna, ale 50 lat temu zdarzyła się naprawdę. W czerwcu 1973 roku drużyna Kazimierza Górskiego przygotowywała się do meczu z Anglią w Kamieniu koło Rybnika. Działacze wpadli na pomysł, by fachowiec z dziedziny ekonomii przedstawił piłkarzom sytuację gospodarczą Wielkiej Brytanii. Możemy się tylko domyślać, jak ten pomysł przyjęli sami zainteresowani. Ale na tym samym zgrupowaniu znacznie ważniejsza okazała się inna pogadanka. Udzielił jej Włodzimierzowi Lubańskiemu drugi trener kadry Jacek Gmoch. Dotyczyła wprawdzie tylko jednego obywatela Wielkiej Brytanii, ale bardzo ważnego. 

Akcja kultowej komedii „Vabank” nie bez powodu dzieje się w 1934 roku. Reżyser Juliusz Machulski przyznał, że najważniejsze było to, by Duńczyk (grany przez Witolda Pyrkosza) na uwagę Kwinty (w tej roli Jan Machulski), że pojedzie na mistrzostwa świata w piłce nożnej, gdy będzie grała Polska, mógł odpowiedzieć „Eee, to musiałbym żyć jeszcze ze czterdzieści lat”. Machulski myślał bowiem, pisząc scenariusz, o kapitalnym występie Orłów Górskiego na mundialu w Niemczech (1974). Zapomniał jednak, że biało-czerwoni znacznie wcześniej zagrali w najważniejszej piłkarskiej imprezie globu. Przed pokoleniem Deyny, Laty, Szarmacha i Gadochy historyczną szansę dostali Szczepaniak, Wilimowski, Scherfke czy Wodarz. I o tym jest ten alfabet.

Takiego tempa nie mieli nawet bohaterowie słynnej powieści Juliusza Verne’a. Oni podróżowali dookoła świata przez 80 dni. Zbigniew Boniek musiał z Brukseli do Tirany dotrzeć w kilkanaście godzin. Co więcej, na początek i na koniec tej przygody wybiegł na boisko, by wziąć udział w dwóch bardzo ważnych meczach. I to dzień po dniu! W obu w istotny sposób przyczynił się do zwycięstwa swoich drużyn.

Z reguły to laureatki konkursów piękności rozdają autografy swoim licznym wielbicielom. Na tym zdjęciu nastąpiła jednak zamiana ról. To piłkarz reprezentacji Polski Henryk Maculewicz nie odmówił podpisu urodziwej fance z Ameryki Południowej.

"Najtrudniejszy pierwszy krok" śpiewała przed laty Anna Jantar. A ten drugi? Wydaje się już zdecydowanie łatwiejszy. Na pewno dla piłkarzy reprezentacji Polski. Od lat drugie mecze biało-czerwonych w eliminacjach do wielkich turniejów, to zdecydowanie powód do radości. Skromna wygrana z Albanią w el. ME 2024, to kontynuacja zwycięskiej serii właśnie tzw. "drugich spotkań" naszej drużyny. Na razie licznik zatrzymał się na siedmiu zwycięstwach z rzędu. 
 

Łączyła ich nie tylko miłość do sztuki, ale także do… futbolu. Regularnie chodzili na mecze, lepiej lub gorzej kopali piłkę, a wieczorami spotykali się ze sportowcami w najmodniejszych lokalach stolicy. Na zdjęciu wykonanym w latach 60. XX wieku na stadionie Legii przez Eugeniusza Warmińskiego stoją od lewej: Józef Prutkowski, Adolf Dymsza i Marian Łącz.

Było ich dokładnie 117. Tylu piłkarzy zagrało w ośmiu występach biało-czerwonych w mistrzostwach świata. I potencjalnie każdy z nich nosił w plecaku marszałkowską buławę. Tylko nie każdy był w stanie ją wyciągnąć. Ale my i tak z tego zacnego grona wybraliśmy mundialową jedenastkę wszech czasów. I ostrzegamy, że nasz wybór jest subiektywny. Ale z drugiej strony jaki ma być? Przy układaniu drużyny marzeń kierowaliśmy się bardziej matematyką niż sercem. Dla nas „biletem wstępu” do tego dream teamu było to co w sporcie najważniejsze, czyli wynik. Nic dziwnego, że wirtualne powołania dostali ci, którzy z mundiali wracali z medalami. Ale dość wyjaśnień. Niech ta drużyna marzeń wreszcie rozpocznie mecz! 

Fajnie mieć idola. Człowieka, na którym się wzorujesz, który rozpala twoją wyobraźnię, którego plakat wieszałeś w młodości nad łóżkiem. Ale nie każdy ma później okazję zagrać ze swoim guru w jednej drużynie. I to w reprezentacji Polski. Takich wydarzeń po prostu się nie zapomina. Nic dziwnego, że dla Stanisława Terleckiego (na zdjęciu piąty od lewej) wielkim przeżyciem było spotkanie z Włodzimierzem Lubańskim (trzeci od lewej) na zgrupowaniu przed meczem z Cyprem w eliminacjach mistrzostw świata 1978.

Czy jest jakiś mecz w historii polskiego futbolu, o którym napisano i powiedziano już wszystko? Odpowiedź wydaje się oczywista – Wembley’73. Każda rocznica pomnikowego meczu z Anglią w eliminacjach MŚ to okazja do kolejnych wspomnień. Z reguły powtarzanych rok po roku. My jednak pójdziemy pod prąd i postaramy się udowodnić, że nawet w tak znanym i popularnym temacie są jeszcze historie mało znane lub… nieznane w ogóle. Warto sobie także uzmysłowić, że to, co stało się tego październikowego wieczoru na jednym z najsłynniejszych stadionów świata, miało ogromny wpływ nie tylko na losy głównych aktorów tamtego wydarzenia, ale także na rozwój futbolu w obu krajach. Prześledźmy przygotowania do tego starcia i to, co zdarzyło się po nim.

W zimie Holendrzy jeżdżą na łyżwach, a latem na rowerze. Z gier zespołowych preferują głównie futbol. Te trzy dyscypliny to ich sporty narodowe, w których od lat odnoszą sukcesy. Reprezentacja piłkarzy trzykrotnie zdobyło wicemistrzostwo świata, a raz świętowała mistrzostwo Europy. W charakterystycznych pomarańczowych koszulkach biegało kilka pokoleń genialnych zawodników (na zdjęciu Johan Cruyff wita się z Kazimierzem Deyną przed meczem na Stadionie Śląskim w 1975 roku), a holenderski system szkolenia jest równie sławny jak jego przedstawiciele. Wiele z tych gwiazd grało w starciach z biało-czerwonymi. Przypomnijmy wszystkie te chwile, choć nie zawsze „niderlandzka pomarańcza” była dla nas strawna.

Dwa medale mistrzostw świata, trzy krążki igrzysk olimpijskich, ćwierćfinał EURO, wygrane z Anglią, Brazylią, Holandią czy Niemcami. Przypominamy pamiętne wydarzenia dotyczące najważniejszej drużyny w naszym kraju – reprezentacji Polski. To właśnie kadra narodowa dostarczyła nam największych emocji, wrażeń i wzruszeń. Oczywiście lista jest subiektywna, ale każdy może ułożyć własną, dlatego zachęcamy do tworzenia kolejnych oraz do odwiedzenia Biblioteki PZPN. W niej można zobaczyć i poczytać o prezentowanych poniżej wydarzeniach.

Sześć zwycięstw w siedmiu meczach, tytuł króla i wicekróla strzelców, trzech piłkarzy wybranych do najlepszej jedenastki turnieju i zwycięstwo w klasyfikacji na najskuteczniejszą drużynę mistrzostw. Od sukcesów, jakie drużyna Kazimierza Górskiego odniosła na mundialu w Niemczech, może zakręcić się w głowie. To wszystko poparte zachwytami i komplementami zagranicznych mediów. Przede wszystkim tych z Zachodu, które w ówczesnym mocno podzielonym świecie nieufnie i krytycznie odnosiły się do drużyn zza „żelaznej kurtyny”. A dla wielu z nas mundial 1974 to wciąż piękne wspomnienia młodości.

Mecz-pomnik. Nie wszystkie pomniki z czasów PRL-u przetrwały próbę czasu, ale ten ma się doskonale. I tak już zapewne zostanie. To, co wydarzyło się 17 października 1973 roku na stadionie Wembley, jedni rozpatrywali w kategoriach cudu, inni najwięcej mówili o niesamowitym polskim szczęściu, a jeszcze inni widzieli w tym potwierdzenie przemyślanej pracy sztabu Kazimierza Górskiego z grupą wyjątkowo utalentowanych piłkarzy. Pracy, która doprowadziła biało-czerwonych do medalu mistrzostw świata i dwóch krążków igrzysk olimpijskich. A może remis na Wembley był kulminacją wszystkich tych czynników?

Wielkie osobowości polskiego futbolu na wielkim stadionie. Na Camp Nou w Barcelonie stoją od lewej: Dariusz Szpakowski, Hubert Kostka i Antoni Piechniczek. Zdjęcie wykonano 27 czerwca 1982 roku podczas treningu Polaków, dzień przed mundialowym starciem z Belgią. Chyba nikt z bohaterów tej fotografii nie spodziewał się, że mecz z „Czerwonymi Diabłami” będzie koncertem Zbigniewa Bońka i jego kolegów.

„Jak Górnik z Manchesterem City?” – to było jedno z pierwszych pytań, jakie 30 marca 1971 roku zadał Alojzy Piątek. Rewanżowym meczem Górnika w ćwierćfinale Pucharów Zdobywców Pucharów żyła cała Polska, ale okoliczności tego pytania były niesamowite. Siedem dni wcześniej Piątek został przysypany w czasie katastrofy w zabrzańskiej kopalni „Mikulczyce-Rokitnica”.

Z dwoma rywalami już graliśmy na mundialach, a z trzecim spotykaliśmy się tylko towarzysko. Argentyna, Meksyk i Arabia Saudyjska – to grupowi rywale biało-czerwonych w MŚ 2022. Całą zabawę zaczniemy od starcia z Meksykiem (22 listopada), później teoretycznie najsłabsza Arabia Saudyjska (26 listopada), a na Andrzejki (30 listopada) pójdziemy w tango z faworytem grupy C, czyli Argentyną. Tylko z dwukrotnymi mistrzami świata (1978, 1986) z Ameryki Południowej mamy gorszy bilans. Z reprezentacją Kraju Azteków wychodzimy na remis, a z Arabią Saudyjską wszystko wygraliśmy.  

Z kwalifikacjami na mundial jest trochę tak jak z egzaminami do Akademii Teatralnej. Chętnych jest zdecydowanie więcej niż miejsc. Do eliminacji mistrzostw świata 2022 zgłosiło się 209 reprezentacji z sześciu konfederacji kontynentalnych. Miejsc było tylko 31, gdyż Katar jako gospodarz miał promocję z urzędu. W gronie mundialowych szczęśliwców po raz drugi z rzędu znaleźli się biało-czerwoni. Ale droga na mistrzostwa świata, po raz pierwszy rozgrywane na Bliskim Wschodzie, nie była łatwa. Nasza marszruta zaczęła się na  Puskas Arenie w Budapeszcie, a skończyła na wypełnionym po brzegi Stadionie Śląskim. W rozgrywanych w ekspresowym tempie eliminacjach były emocje, niespodzianki i... nieoczekiwane zwroty akcji. Nie tylko na boisku. Przypomnijmy sobie najważniejsze wydarzenia polskiej drogi na mundial 2022. 

Z  sześćdziesiątki zrobiła się dziesiątka. I był to trudny wybór. 60 spotkań biało-czerwonych na Śląskim to mnóstwo emocji, radości i wzruszeń. My wybraliśmy dziesięć z nich – wszystkie o punkty. To w Kotle Czarownic czterokrotnie fetowaliśmy awans na wielkie turnieje. I liczymy, że już niedługo będziemy świętować po raz piąty. Ale zanim to tego dojdzie zapraszamy na powtórkę z historii. Warto przypomnieć bohaterów sprzed lat, a może gdzieś za rogiem czekają kolejni? Mamy nadzieję, że poznamy ich już 29 marca 2022 roku, po zwycięskim barażu o katarski mundial. Ale na razie startujemy z naszym wehikułem czasu!  

Znani, sławni, lubiani, a nawet podziwiani. Prawdziwi celebryci lat siedemdziesiątych. Na fotografii znana spikerka telewizyjna Krystyna Loska w tańcu z selekcjonerem piłkarskiej reprezentacji Polski Kazimierzem Górskim. Zdjęcie wykonano w styczniu 1974 roku w warszawskim Hotelu Europejskim na Balu Mistrzów Sportu. Hitem wieczoru była piosenka „Eviva España”, grana na cześć triumfatora plebiscytu „Przeglądu Sportowego” kolarza Ryszarda Szurkowskiego, który tęczową koszulkę mistrza świata amatorów zdobył w Barcelonie.

Można pomylić zawodników. Można nie zauważyć gola. Można nie zorientować się, że jeden z piłkarzy dostał czerwoną kartkę i z tego powodu zszedł boiska. Ale czy można pomylić dwie rywalizujące drużyny? I z tą nieświadomością komentować mecz? Wydaje się to mało realne, ale… tak się tylko wydaje. Historia bowiem zna i taki przypadek. Dotyczył on znanego w latach 70. komentatora Telewizji Polskiej Stefana Rzeszota (na zdjęciu z angielską gazetą wydaną tuż po meczu z Polską na Wembley w 1973 roku).

Kibice podziękowali piłkarzom… nogami. W listopadowe południe 1981 roku przyszło ich na wrocławski Stadion Olimpijski prawie 30 tysięcy. Skąd takie zainteresowanie starciem z Maltą, którego wynik był łatwy do przewidzenia?

Na życiowy sukces nigdy nie jest za późno. Grzegorz Piechna został bohaterem masowej wyobraźni dopiero w wieku 28 lat. Jesień 2005 roku należała do napastnika Korony Kielce pieszczotliwie nazywanego „Kiełbasą” (na początku kariery grę w piłkę łączył z pracą w masarni). W ekstraklasie Piechna strzelał wtedy gole jak szalony, a to „szaleństwo” musiał dostrzec selekcjoner reprezentacji. Piechna dostał powołanie od Pawła Janasa na towarzyski mecz z Estonią (3:1). Z roli „jokera” wywiązał się bez zarzutu. W drugiej połowie wszedł na boisko i ustalił wynik meczu.

Z meczem jest jak z filmem. Są takie, które przechodzą do historii i stają się klasykami. Są też takie, o których zapominamy tuż po jego zakończeniu albo zniesmaczeni wychodzimy jeszcze w czasie jego trwania. Zwycięstwo nad Holandią (4:1) w cuglach wygrywa plebiscyty na najlepszy mecz reprezentacji Polski w całej jej historii. Co decyduje o niezwykłości piłkarskiego widowiska? Klasa drużyn, wielkie indywidualności, ranga spotkania, otoczka medialna i zainteresowanie kibiców. Wszystkie te składniki zostały idealnie dobrane 10 września 1975 roku.

Wszystko już było. Podobno autorem tego powiedzenia, starego jak świat, jest Josef ben Akiba. Podobno, bo do dziś trwają spory, czy to rzeczywiście sentencja tego żydowskiego rabina. A Ben Akiba nie pozostawił po sobie żadnej spuścizny piśmienniczej. Tak czy siak wczorajszy mecz z Anglią na Stadionie Narodowym wpisuje się w sens zdania, że naprawdę „wszystko już było”. Oto kilka ciekawostek z polsko-wyspiarskich konfrontacji potwierdzających tę starą prawdę.

Z Anglikami zawsze były problemy. Ich „splendid isolation” także w futbolu miała się całkiem dobrze. Wystarczy przypomnieć, że reprezentacja tego kraju zadebiutowała w mistrzostwach świata dopiero dwadzieścia lat po premierowym turnieju w Urugwaju (1930). A jak już Anglicy wystartowali, to się… skompromitowali. No bo jak inaczej skomentować porażkę 0:1 ze Stanami Zjednoczonymi na brazylijskim mundialu? Przed tym spotkaniem dziennikarze z Wysp Brytyjskich pisali, że są tylko dwie nacje, które nie potrafią grać w piłkę: Eskimosi i Amerykanie. Polacy grali wtedy lepiej od Eskimosów, ale nie na tyle, by dostąpić zaszczytu zmierzenia się z „ojcami futbolu”. Do pierwszego starcia doszło dopiero w 1966 roku. Z 20 dotychczasowych meczów, aż 18 było spotkaniami o punkty. Wygraliśmy tylko raz, ale wszystkie spotkania miały niepowtarzalną otoczkę, historię i dramaturgię. Warto je przypomnieć. 

W czasach „słusznie minionych” władza lubiła rozmach. Nic dziwnego, że w PRL-u obchody tysiąclecia państwa polskiego trwały aż sześć lat (od 1960 do 1966 roku). My zapewniamy, że redakcja Biblioteki PZPN swoją „tysiącznicę” będzie świętować znacznie krócej. No i zdecydowanie skromniej – bez zadęcia i patosu.

To był wyjazd „na zachętę” i jednocześnie pierwszy taki przypadek w historii polskiego futbolu. Na mistrzostwa świata wybrało się więcej zawodników niż mogła liczyć kadra na ten turniej. Każdy z krajów, których reprezentacje awansowały na mundial w Meksyku, powinien zgłosić 22 zawodników. Tymczasem Antoni Piechniczek wziął do kraju Azteków dwóch graczy więcej: Krzysztofa Barana (na zdjęciu drugi od lewej) i Waldemara Prusika (trzeci od lewej). Oczywiście żaden z nich nie był oficjalnym reprezentantem. Ich rola ograniczała się do treningów i oglądania poczynań kolegów z perspektywy trybun. Obaj zostali nietypowi mundialowymi turystami.

„Prawdziwego mężczyznę poznaje się po tym jak kończy, a nie jak zaczyna”. Któż nie pamięta najsłynniejszego passusu byłego premiera Leszka Millera?  Ale choć piłka nożna ma z mężczyznami wiele wspólnego (choć grają w nią jak wiadomo także panie), to reguła wielkich turniejów jest trochę inna. Koniec jest ważny, ale początek… jeszcze ważniejszy. A jak uczy historia już ten pierwszy mecz w dużym stopniu definiuje  twoją rolę na imprezie rangi mistrzowskiej. To wynik tego starcia decyduje, czy będziesz bohaterem turnieju, czy tylko jego statystą. Oczywiście najlepiej zacząć z przytupem. Ale nie jest to łatwe. Szczególnie dla Polaków. Tylko dwukrotnie, na dwanaście prób, wygraliśmy pierwsze spotkanie w mistrzostwach świata lub Europy. 

Dla gospodarzy to spotkanie było tylko epizodem, dla gości miało rangę historyczną. 18 grudnia 1921 roku reprezentacja Polski rozegrała swój pierwszy oficjalny mecz międzypaństwowy. Na stadionie Hungaria w Budapeszcie biało-czerwoni przegrali z Węgrami 0:1.

Półfinał mistrzostw Europy. Polacy przegrywają 0:1, jednak w ostatnich minutach sędzia po faulu na Robercie Lewandowskim dyktuje rzut karny. Stawka meczu jest ogromna, ale chyba nikt nie wyobraża sobie, by nasz kapitan nie podszedł do jedenastki. Tymczasem Lewandowski rezygnuje i prosi Kamila Glika, by ten strzelił za niego. Polskiemu kibicowi trudno uwierzyć w taką hipotetyczną sytuację. Ale w trakcie igrzysk w Monachium doszło do bardzo podobnego zdarzenia. Jego bohaterem także był kapitan biało-czerwonych. Nazywał się Włodzimierz Lubański (na zdjęciu w trakcie treningu w Monachium rozmawia z pięściarzem Ryszardem Tomczykiem).

Dla wielu osób był mistrzem i autorytetem. Jego wiedza była równie imponująca jak jego archiwum. Kilka pokoleń kibiców wychowało się na jego książkach, w tym unikalnych na skalę światową encyklopediach piłkarskich. W ostatnich latach, we współpracy z PZPN, wydał serię czterech albumów o historii polskiego futbolu. 16 listopada, w wieku 75 lat zmarł Andrzej Gowarzewski – jeden z najlepszych i najbardziej znanych historyków futbolu. 

„Bilans musi wyjść na zero”. To nie tylko refren piosenki śpiewanej w latach 70. przez Jana Kaczmarka z wrocławskiego kabaretu „Elita”. To także idealny komentarz do historii polsko-ukraińskich spotkań. Trzy nasze wygrane, trzy rywali i dwa remisy. Bilans bramkowy? Także remisowy. Ale remisowo, to nie znaczy nudno. W ośmiu dotychczasowych meczach nie brakowało interesujących wydarzeń (także pozasportowych), zwrotów akcji oraz niespodziewanych rozstrzygnięć. I z reguły wygrywała nie ta drużyna, która była uznawana za faworyta. Lista polsko-ukraińskich paradoksów jest zresztą znacznie dłuższa.

Włosi o amatorach mówią dosadnie „dilettanti”. Takimi piłkarskimi „dyletantami” długo byli dla czterokrotnych mistrzów świata polscy piłkarze. Później czas się zmieniły i biało-czerwoni z „dilettanti” stali się dla rywali „maestri” („mistrzami”). Pierwszy oficjalny mecz obie reprezentacje zagrały ze sobą dopiero w 1965 roku. Italia już wtedy była światową potęgą, my – tylko europejskim średniakiem. Zapewne jeszcze długo czekalibyśmy na starcie z Włochami, gdyby los nie przydzielił obu drużyn do jednej grupy w eliminacjach mistrzostw świata. Pierwsze starcie odbyło się na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia. Italia przyjechała po bezbramkowy remis i bez większego trudu osiągnęła cel.

Tego upalnego lata wszyscy Polacy byli kibicami. To właśnie w czerwcu 1974 roku drużyna Kazimierza Górskiego robiła furorę na piłkarskich mistrzostwach świata w Niemczech. Nic dziwnego, że mundialowe studio biło rekordy oglądalności. Nie tylko dlatego, że obywatele PRL-u byli „skazani” na dwa kanały TVP. Właśnie z tego okresu pochodzi to zdjęcie. Gospodarzem studia MŚ był Tomasz Hopfer (drugi od lewej), a gośćmi: Maryla Rodowicz i Bohdan Tomaszewski.

W latach 70. XX wieku wielką popularnością, także w naszych kinach, cieszyły się amerykańskie filmy z serii „Port lotniczy”. W sumie powstały cztery takie obrazy, a pierwszy z nich uważany jest za prekursora filmów katastroficznych. Być może sceny z tych produkcji przypomniały się polskim piłkarzom wracającym z mistrzostw świata w Hiszpanii (1982). Oni także przeżyli w samolocie chwile grozy.

Szczęście było blisko. W półfinale hiszpańskiego mundialu (1982) biało-czerwoni nie dali jednak rady rozpędzonym Włochom (na zdjęciu Paweł Janas w pojedynku z Paolo Rossim). To właśnie po golach Rossiego Squadra Azzurra wygrała 2:0 i zagrała z RFN w wielkim finale. Do dziś kibice dyskutują, co by było gdyby… Gdyby w starciu z Italią mógł zagrać odsunięty za kartki Zbigniew Boniek. Gdyby selekcjoner Antoni Piechniczek wystawił Andrzeja Szarmacha, który miał patent na Włochów i którego nasi rywale panicznie się bali. I słusznie, bo „Diabeł” dwukrotnie „skaleczył” słynnego bramkarza Dino Zoffa: w 1974 roku w finałach MŚ (2:1) i sześć lat później w spotkaniu towarzyskim (2:2).

Zdrowych i spokojnych świąt Wielkanocnych, chwili refleksji i zadumy, ale także wytchnienia i odpoczynku życzy Redakcja Biblioteki PZPN. 

Jeśli w futbolu rzeczywiście obowiązuje zasada cykliczności, to prawdopodobieństwo, że znowu zagramy w jednej grupie z Holandią i Włochami było naprawdę duże. I tak się stało, choć wymagało to czasu i cierpliwości. Na powtórkę takiej rywalizację czekaliśmy… 45 lat. W eliminacjach Euro 1976 „czwartym do brydża” była w grupie Finlandia. W tegorocznej edycji Ligi Narodów ekipę Suomi zastąpi rywal z Bałkanów – Bośnia i Hercegowina. Reszta się zgadza. Warto przypomnieć te najbardziej pamiętne starcia.

Piłkarze w kopalni? Tylko na wycieczce. A w takiej roli, jak na zdjęciu znanego fotoreportera Eugeniusza Warmińskiego, pozują bracia Jan (z lewej) i Jerzy Wilimowie? Dziś wyłącznie na potrzeby kampanii reklamowej lub stylizacji do mediów społecznościowych. Trudno sobie wyobrazić współczesnych zawodników zaplecza ekstraklasy zawodowo fedrujących węgiel.

To był jeden z najbardziej zdumiewających powrotów w polskim sporcie. Dodajmy, powrotów z igrzysk olimpijskich. Z Montrealu biało-czerwoni przywieźli 26 medali, ale z najmniejszą radością przyjęto srebro zdobyte przez piłkarzy. Drużyna Kazimierza Górskiego była jednym z faworytów turnieju, jednak w decydującym meczu przegrała z NRD (1:3). W drodze do finału także nie zachwycała, ale potraktowanie przez kibiców i dziennikarzy srebrnego medalu jako klęski narodowej było dużą przesadą. Okazało się, że tak samo do występu Polaków podeszli... celnicy na warszawskim lotnisku Okęcie.

Drugi mecz biało-czerwonych w eliminacjach Euro 1992 przebiegał pod znakiem... usterek. Nie tyle tych na boisku, bo drużyna Andrzeja Strejlaua nie bez kłopotów wygrała ostatecznie z Turcją 1:0. Główną bohaterką transmisji ze Stambułu była jednak... plansza prezentowana na zdjęciu, która informowała o problemach technicznych poza granicami Polski.

„Echa Stadionów” - to jeden z kultowych programów sportowych Telewizji Polskiej. W każdy poniedziałek dziennikarze TVP, razem z zaproszonymi gośćmi, komentowali najważniejsze wydarzenia minionego weekendu. 20 maja 1985 roku tematem numer jeden była efektowna wygrana polskich piłkarzy z Grecją w eliminacjach mistrzostw świata. Dzień wcześniej, na Stadionie Olimpijskim w Atenach, drużyna Antoniego Piechniczka rozbiła gospodarzy 4:1 po golach Włodzimierza Smolarka, Marka Ostrowskiego, Zbigniewa Bońka (na zdjęciu z Nikolaosem Anastopoulosem, w środku sędzia Zoran Petrović z Jugosławii) i Dariusza Dziekanowskiego.

Aż ósme miejsce, czy tylko ósme miejsce? Taką lokatę zajął Robert Lewandowski w plebiscycie „Złotej Piłki 2019” organizowanej przez tygodnik „France Football”. Kapitan reprezentacji Polski po raz piąty znalazł się w gronie nominowanych zawodników tego prestiżowego plebiscytu. Najlepszy wynik osiągnął w 2015 roku gdy zajął czwarte miejsce. Teraz po raz kolejny znalazł się w czołowej dziesiątce, choć wielu ekspertów uważało, że powinien być znacznie wyżej.

To mały kraj wielkich drużyn. Zaledwie dwumilionowa Słowenia jest potęgą w grach zespołowych. Koszykarze w 2017 roku świętowali mistrzostwo Europy, w tym samym czasie na trzecim stopniu podium w mistrzostwach świata stanęli piłkarze ręczni. Siatkarze w 2019 roku zostali wicemistrzami Starego Kontynentu. Na tym tle piłkarze spisują się przeciętnie, ale dla biało-czerwonych są wyjątkowo niewygodnym rywalem. Wygrana drużyny Jerzego Brzęczka na PGE Narodowym 3:2, na zakończenie udanych eliminacji EURO 2020, była pierwszą ze Słowenią od 15 lat. To także pierwsze zwycięstwo nad tym zespołem w meczach o punkty.

Skuteczny tercet warszawskiej Gwardii, brutalny faul na Edmundzie Zientarze, reprezentant Polski, który później zagrał przeciwko… biało-czerwonym, gorzkie słowa komentatora TVP Dariusza Szpakowskiego po niespodziewanej porażce Polaków, kapitalny mecz Wojciecha Kowalczyka i „babole” Józefa Wandzika, debiut Jerzego Dudka, przepiękny gol Rafała Siadaczki z rzutu wolnego czy jubileuszowe koszulki i efektowny występ drużyny Jerzego Brzęczka. W historii spotkań Polski z Izraelem nie brakuje ciekawych, a czasami frapujących wydarzeń.

Nazywano ich „małżeństwem doskonałym”, bo na boisku rozumieli się bez słów. Włodzimierz Lubański i Zygfryd Szołtysik – to jeden z najsłynniejszych duetów w historii polskiego futbolu.

O roli kobiet w historii wiemy sporo, ale o ich roli w dziejach polskiego futbolu, szczególnie tego reprezentacyjnego, już znacznie mniej. Najbardziej znana chyba jest sprawa związana z rewanżowym meczem z Holandią w eliminacjach mistrzostw Europy 1976.

„Polak, Węgier, dwa bratanki, ale my strzelamy bramki”, „Ćmikiewicz, Deyna, Gadocha, Szymczak, Kraska – na piątkę piątka warszawska” (chodzi o piłkarzy, którzy na igrzyskach w Monachium reprezentowali dwa kluby ze stolicy: Legię i Gwardię – przyp. red.). Takimi transparentami witano drużynę Kazimierza Górskiego wracającą 11 września 1972 roku ze złotym medalem olimpijskim.

To nie był dobry dzień dla reprezentacji Polski, ale nikt się nie spodziewał, że będą jeszcze gorsze. No, może z wyjątkiem dwóch dżentelmenów, którzy przewidzieli pewne wydarzenia. 16 czerwca 1986 roku biało-czerwoni przegrali z Brazylią 0:4 w 1/8 finału meksykańskiego mundialu. Do unilateralnego studia TVP w Guadalajarze Dariusz Szpakowski zaprosił selekcjonera Antoniego Piechniczka i kapitana zespołu Zbigniewa Bońka.

Strzelił najważniejszego gola w historii polskiego futbolu, choć jeszcze kilka miesięcy wcześniej nic nie zapowiadało, że w ogóle wystąpi w tym meczu. 28 października 1946 roku w podrzeszowskiej wsi Drabinianka urodził się Jan Domarski (na zdjęciu).

Ci trzej panowie nie tylko lubili towarzysko spędzać ze sobą czas, ale także świetnie rozumieli się na boisku. Przez lata Jerzy Woźniak (pierwszy z lewej), Lucjan Brychczy i Ernest Pohl byli wiodącymi postaciami reprezentacji, z którą zagrali m.in. na igrzyskach olimpijskich w Rzymie (1960). Razem występowali także w Legii, z którą zdobyli mistrzostwo i Puchar Polski. Później Pohl odszedł do Górnika i stał się jedną z legend zabrzańskiego klubu. Brychczy na ten status zapracował w Legii.

To ważna data w polskim futbolu. Może najważniejsza. Chodzi nie tylko o to, że remis z Anglią dał biało-czerwonym awans do finałów mistrzostw świata. Pierwszy od 36 lat. Niezapomniana drużyna Kazimierza Górskiego przełamała barierę niemożności, niewiary w to, że z gigantami futbolu można grać nie tylko jak równy z równym, ale nawet być lepszym. Piłkarze zyskali sławę i uznanie, a polski futbol wyszedł z opłotków na salony. I przez lata czuł się tam doskonale.

Na jakim mundialu mieliśmy drużynę, która potencjalnie była piorunującą mieszanką rutyny z młodością? Na jakie mistrzostwa jechaliśmy w roli jednego z faworytów? Na którym turnieju naszym najlepszym meczem był ten, który... przegraliśmy? W jakiej imprezie, zdaniem zagranicznych ekspertów, mieliśmy najlepszy atak na świecie? W jakich mistrzostwach świata nasz selekcjoner dokonał największej liczby zmian w składzie? Po jakim mundialu piąte miejsce przyjęto z niedosytem, a nawet zawodem? Na wszystkie te pytania jest jedna odpowiedź. Mistrzostwa świata w Argentynie do dziś budzą emocje kibiców. I do dziś, mimo upływu lat, pozostaje żal z powodu straconej szansy. Może nawet na złoto....