Kibice kojarzą go jako znakomitego wszędobylskiego pomocnika, który jak szalony biega od jednego do drugiego pola karnego, ale on przez większość kariery marzył o tym, że trenerzy będą mu przydzielać mniej wyczerpujące zadania.

– Gdy sił nie stanie, chciałbym grać jako stoper, gdzie będę mógł wykorzystać kapitał wieloletnich doświadczeń – zwierzył się po zwycięskim dla Polski finale olimpijskim w Monachium. Gdy zobaczył zdziwione miny dziennikarzy, zaraz dodał: – Wcale nie żartuję. Ja naprawdę nie urodziłem się do gry w środku pola. W moim przypadku szukanie pozycji na boisku trwało wiele lat. Najważniejsze, że to nie był czas stracony.

W 1972 roku, gdy padły te słowa, opinia publiczna niewiele jeszcze o nim wiedziała. Wprawdzie po ligowych boiskach biegał już dziewięć lat, a nawet miał za sobą dziesięć występów w koszulce z orłem na piersi, a jednak dla większości kibiców wciąż był postacią dosyć tajemniczą. Trochę dlatego, że ze względu na wrodzoną nieśmiałość stronił od mediów i wyjątkowo rzadko udzielał wywiadów. Przede wszystkim jednak z uwagi na to, że i w klubie, i w drużynie narodowej pełnił rolę człowieka od czarnej roboty. Za gwiazdy robili inni: Bronisław Bula w Ruchu, Kazimierz Deyna w reprezentacji. Maszczyk był po to, by mogli oni świecić pełnym blaskiem.

PIŁKARZ ORKIESTRA

Pierwsze kroki na piłkarskim boisku stawiał w rodzinnych Siemianowicach. Na treningi, które odbywały się w parku na Pszczelniku, zapisał się dość późno – gdy miał 15 lat. Z początku grał na prawej obronie, potem – choć nie imponował wzrostem – był ustawiany jako stoper i w tej roli już rok później zadebiutował w drużynie seniorów. Pewnego dnia dowiedział się, że z konieczności będzie musiał zastąpić jednego z kontuzjowanych napastników. Wybiegł na murawę jako zawodnik pierwszej linii – i tak już zostało. Do czasu, aż po utalentowanego napastnika zgłosił się Ruch Chorzów.

Po przeprowadzce na Cichą został… lewym łącznikiem. Ta dziś trochę zapomniana już boiskowa pozycja polegała na grze pomiędzy skrzydłowym a środkowym ataku. Musiał sobie jakoś znaleźć miejsce między dwiema wielkimi gwiazdami Niebieskich: po lewej stronie miał znakomitego Eugeniusza Fabera, po prawej Eugeniusza Lercha. Nie było to takie proste. Na uznanie nowych kolegów pracował dosyć długo, za to szybko zyskał ich sympatię.

W Ruchu wrócił więc na pozycję, na której grał w Siemianowiczance. Klasycznego pomocnika zrobił z niego dopiero Teodor Wieczorek, który zaczął pracę na stadionie przy Cichej w 1966 roku. Uznał, że Maszczyk – dysponujący znakomitą wydolnością, precyzyjnym podaniem, waleczny, szybki, kreatywny – marnuje się na środku defensywy, a jako rozgrywający będzie mógł w pełni rozwinąć swoje możliwości. To był strzał w dziesiątkę. Dwa lata później Zyga powiódł drużynę do tytułu mistrza Polski. A zanim świętował ten sukces, zdążył zadebiutować w reprezentacji. 24 kwietnia 1968 roku zagrał w towarzyskim spotkaniu z Turcją na Stadionie Śląskim – co ciekawe, położonym prawie w połowie drogi między stadionem Niebieskich a Siemianowicami. Polacy strzelili aż osiem goli, a połowa z nich padła po jego podaniach. On jednak nie trafił do siatki ani razu – co w drużynie narodowej stało się potem swoistym znakiem firmowym Maszczyka.

Na początku lat 70. spróbował sił na jeszcze jednej boiskowej pozycji. Był już obrońcą, napastnikiem, pomocnikiem, więc… pozostało mu zagrać na bramce. Do tej niecodziennej sytuacji doszło w końcówce ligowego meczu Ruchu z Górnikiem, gdy musiał między słupkami zastąpić kontuzjowanego Piotra Czaję. Trwało to tylko trzy minuty, ale w tym czasie obronił dwa groźne strzały. Zabrzanie nie zdołali go pokonać.

ULUBIENIEC PANA KAZIMIERZA

Dwa pierwsze występy z orłem na piersi zaliczył w kadrze prowadzonej przez Ryszarda Koncewicza. Ale dopiero to Kazimierz Górski poznał się na jego talencie i uczynił jednym z liderów drużyny. Dał mu szansę już na początku swojej selekcjonerskiej przygody, w prestiżowym meczu z RFN w eliminacjach Euro 1972. Biało-czerwoni przegrali 1:3, ale piłkarz Ruchu był chwalony za swój występ. Walczył jak lew, mądrze rozdzielał piłki, a czasem próbował zaskoczył słynnego Seppa Maiera strzałem z dystansu.

Przełomowy dla niego okazał się mecz z Hiszpanią w eliminacjach igrzysk w Monachium.

Paradoksalnie, tymi dwoma trafieniami nie poprawił swego bilansu bramkowego w reprezentacji, który… wciąż pozostał zerowy. W Szczecinie nasz zespół zmierzył się bowiem z drużyną złożoną z amatorów, więc spotkanie miało charakter nieoficjalny.

WYJĄTKOWO DOJRZAŁE ODKRYCIE

Z igrzysk w Monachium wrócił ze złotym medalem, na który mocno pracował od pierwszej do ostatniej minuty w każdym meczu. To od niego też zaczęła się akcja, która w finale z Węgrami przyniosła biało-czerwonym zwycięską bramkę.

W eliminacjach mistrzostw świata 1974 zniknął ze składu po przegranym 0:2 meczu z Walią w Cardiff. Mimo to trener Górski zabrał go na mundial i wstawił do wyjściowej jedenastki już w pierwszym grupowym starciu z Argentyną (3:2). Tak czynił w kolejnych sześciu spotkaniach – aż do bitwy o brąz z Brazylią (1:0).  Przed tym ostatnim, w którym popisał się asystą przy golu Grzegorza Laty, jak zwykle lakonicznie odpowiadał na pytania dziennikarzy. Wtedy chyba nie zdawał sobie sprawy, że z szaraka już stał się bohaterem.

Na mistrzostwach świata w RFN Maszczyk był najstarszym zawodnikiem w ekipie biało-czerwonych (miał wówczas 29 lat), a okazał się jednym z największych odkryć turnieju. Prestiżowy magazyn „France Football” umieścił go w jedenastce gwiazd, obok Kazimierza Deyny, Roberta Gadochy i Grzegorza Laty. Zachwycali się nim wszyscy. Kilka zdań w swoim monumentalnym dziele „Polska piłka nożna” poświecił mu też Józef Hałys.

Dwa lata później jednak zakończył reprezentacyjną karierę. Tak się złożyło, że jego ostatni mecz w kadrze był pożegnalnym również dla trenera Górskiego.

KIERUNEK: NIEMCY

Trzeci wielki turniej z udziałem Maszczyka, igrzyska w Montrealu, przyniósł mu kolejny medal, tym razem srebrny. Znów nie udało mu się wpisać na listę strzelców, ale wciąż był ważnym ogniwem drużyny. W meczu z Koreą Północną (5:0) zaliczył asystę przy golu Antoniego Szymanowskiego.

W wielkim finale z NRD grał od pierwszego do ostatniego gwizdka. Niestety, porażkę 1:3 przyjęto w kraju jak klęskę. Po powrocie z igrzysk piłkarze i trenerzy musieli się gęsto tłumaczyć.

Trener Tysiąclecia podał się do dymisji, a kariera Maszczyka w reprezentacji dobiegła końca. Nowy selekcjoner Jacek Gmoch uznał, że 31-latek, który i tak zaraz wyjedzie na saksy, nie zdoła wkomponować się w drużynę. Zyga faktycznie rok później dostał zgodę na zagraniczny transfer i podpisał kontakt z Valenciennes. We Francji wytrzymał dwa lata. Wrócił do Polski i zakończył karierę. Pewnie mieszkał by na Śląsku do dzisiaj, gdyby nie… stan wojenny. To z jego powodu zdecydował się spędzić resztę życia w Niemczech.

Maszczyk zamieszkał w Lüdenscheid i zatrudnił się w fabryce mebli. W wolnych chwilach trenował miejscową drużynę piłkarską. Dziś jest już na zasłużonej emeryturze. Wyjątkowo zasłużonej, bo człowieka, który tak harował na boisku i próbował się w tylu piłkarskich rolach, naprawdę ze świecą szukać. Sto lat, panie Zygmuncie!