Cel: mistrzostwo świata. Z tym wyjątkowo ambitnym hasłem na sztandarze reprezentacja Polski rozpoczęła kwalifikacje do mundialu w Argentynie. Nowy selekcjoner Jacek Gmoch, który po igrzyskach w Montrealu zastąpił Kazimierza Górskiego, poprzeczkę zawiesił wysoko, ale też nie miał wyjścia. Presja władz i opinii publicznej była olbrzymia, a potencjał drużyny w tamtym czasie rzeczywiście ogromny. W debiucie trenerowi Gmochowi przyszło się zmierzyć z rywalem, z jakim wcześniej nie graliśmy. Bezcenne wyjazdowe zwycięstwo nad Portugalią dwiema bramkami okrasił Grzegorz Lato.

JAK PREZES Z PREZESEM

Mecz, w którym pierwsze skrzypce zagrali późniejsi prezesi PZPN. Grzegorz Lato był już wówczas gwiazdą światowego formatu – zdobywcą trzeciego miejsca i królem strzelców mistrzostw świata w RFN oraz dwukrotnym medalistą igrzysk olimpijskich. Zbigniew Boniek stawiał natomiast pierwsze kroki w reprezentacji – zadebiutował w niej pół roku wcześniej w towarzyskim spotkaniu z Argentyną. Dzięki bramkom Laty wygraliśmy z Portugalią 2:0, a Boniek, który pojawił się na boisku na ostatni kwadrans, potrzebował zaledwie minuty, by wypracować drugiego gola. 

Autor: Rafał Byrski

Na jego przylot czekał na Okęciu tłum dziennikarzy, fotoreporterów i kibiców. Kilka miesięcy wcześniej na tym samym lotnisku lądowała słynna szwedzka grupa ABBA. Teraz oczekiwany gość nie był gwiazdą muzyki pop. Był kimś znacznie ważniejszym – zbawcą polskiej piłki. Takie nastroje wzbudzał w sierpniu 1976 roku nowy selekcjoner Jacek Gmoch.

Inżynier budowy dróg i mostów, absolwent Politechniki Warszawskiej miał zbudować drużynę na eliminacje mistrzostw świata. Czasu miał bardzo mało. Już 16 października wyjazdowym meczem z Portugalią zaczynał walkę o argentyński mundial. Przejmował kadrę po Kazimierzu Górskim, ale atmosfera wokół reprezentacji była fatalna. Srebrny medal na igrzyskach w Montrealu potraktowano jako klęskę narodową. To była gruba przesada, ale faktycznie wielu piłkarzy dalekich było od dyspozycji z mistrzostw świata w Niemczech. Trzeba było szukać następców. Gmoch zdawał sobie z tego sprawę, choć nie było go w kraju dwa lata. W 1974 roku na niemieckim mundialu pełnił funkcję asystenta Górskiego i szefa tak zwanego banku informacji, który był odpowiedzialny za rozpracowanie kolejnych rywali. Po mistrzostwach wyjechał do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie amerykańskiego biznesmena polskiego pochodzenia. Pracował, uczył się języka, a w wolnych chwilach prowadził polonijną drużynę z Filadelfii. Teraz został „zbawcą polskiego futbolu”. Przynajmniej tak nazwali go zawsze skłonni do przesady dziennikarze.

Gmoch wziął się ostro do pracy. Zdecydował, że reprezentantów wybierze po serii cotygodniowych konsultacji na Stadionie Śląskim. W ten sposób sprawdził prawie 60 zawodników z polskiej ligi. To nie były tylko treningi i sparingi. Selekcjoner indywidualnie rozmawiał z każdym piłkarzem, zarządził także szczegółowe badania lekarskie i testy psychologiczne. Powiało nowością i wielkim światem, choć kilka gwiazd drużyny Górskiego kręciło nosem. Byli tacy, którzy wysłali zwolnienia lekarskie, nie przyjechali na konsultacje i na jakiś czas wypadli z obiegu. Tomaszewski i Szymanowski nie dostali powołania na mecz z Portugalią. Lato i Szarmach ostatecznie doszli do porozumienia z nowym selekcjonerem.
W wyjściowym składzie na mecz z Portugalią Gmoch wystawił tylko pięciu zawodników, którzy dwa lata wcześniej zajęli trzecie miejsce w mistrzostwach świata: Żmudę, Kasperczaka, Deynę, Latę i Szarmacha. Kasperczakowi wyznaczył jednak nowe zadanie. Miał występować nie w drugiej linii, ale jako tzw. libero i odpowiadać za grę defensywy. W bramce zastępcą Tomaszewskiego został debiutant – Zygmunt Kukla ze Stali Mielec. W obronie trener „odkurzył” jego klubowego kolegę Krzysztofa Rześnego, dał także szansę Henrykowi Maculewiczowi z Wisły Kraków i Wojciechowi Rudemu z Zagłębia Sosnowiec. W pomocy postawił na Bohdana Masztalera z Odry Opole, a na skrzydle zaufał kolejnemu debiutantowi – szybkiemu, przebojowemu i błyskotliwemu Stanisławowi Terleckiemu z ŁKS-u. 

Z mobilizacją drużyny Gmoch nie miał problemów. Ułatwili mu to sami… Portugalczycy. Dzień przed meczem w Porto nie pozwolili Polakom trenować na głównej płycie boiska. Nie wpuścili ich na murawę także na rozgrzewkę. Na dodatek tuż przed pierwszym gwizdkiem sędziego Polacy zostali zamknięci w stadionowym tunelu na 20 minut. Nie mogli ani wyjść na boisko, ani wrócić do szatni. 
Gmoch dużo wcześniej przewidział „brudną grę” gospodarzy i uprzedził o tym piłkarzy. A oni nie tylko nie spanikowali, ale od początku z pasją ruszyli na Portugalczyków. Mecz nie był pięknym widowiskiem, jednak na błotnistym boisku, w potężnej ulewie trudno o techniczne fajerwerki. Polacy mieli przewagę, ale potwierdzili ją dopiero w drugiej połowie po golach Laty. Drugą bramkę król strzelców mundialu w RFN zdobył po akcji kolejnego „młodego wilka” Zbigniewa Bońka, który kwadrans przed końcem zmienił Terleckiego. 

Polska wygrała, triumfował także Jacek Gmoch. Bez kompleksów zastąpił Górskiego i pokazał, że nie boi się ryzyka. W krótkim czasie zrealizował wiele autorskich pomysłów w przygotowaniu drużyny, zestawieniu składu i wizji gry. Większość z tych pomysłów wypaliła już w Porto.

---